η πιτα της πρωτοχρονιας

Galette des rois

Από αρχαιοτάτων χρόνων ο άνθρωπος φοβόταν το μέλλον. Ζητούσε πάντα έναν οιωνό που θα του έδινε ελπίδα για υγεία και τύχη . Έτσι, σε όλο τον κόσμο, με πολλές παραλλαγές, υπάρχει το έθιμο της τύχης που με μορφή νομίσματος ή μικροαντικειμένου είναι κρυμμένη σε πίτες γλυκές ή αλμυρές . Συνήθως, την πρώτη μέρα του χρόνου, που ήταν σε διαφορετικές περιόδους, η πρώτη Μαρτίου, η πρώτη Σεπτεμβρίου, και σήμερα, η πρώτη Ιανουαρίου, κόβουν πίτες στις οποίες είναι κρυμμένο κάποιο νόμισμα και σε όποιου το κομμάτι πέσει, θα είναι ο τυχερός της χρονιάς.

Το πρώτο κομμάτι το κόβουν για το σπίτι γιατί, όπως λένε οι γνώστες της ιστορίας των αρχαίων λαών, συνδέεται με την πίστη τους στον καλό δαίμονα του σπιτιού. Γι αυτό και μέχρι σήμερα δεν σκοτώνουν τα φίδια των σπιτιών σε πολλά μέρη ή τα σαμιαμίδια , όπως η Ανθούλα Σταυρή στη Μυτιλήνη, γιατί είναι το .. καλό του σπιτιού.

Το έθιμο αυτό οι Χριστιανοί στην Ελλάδα, το αναβίωσαν τον 3^ο με 4^ο αιώνα μ.Χ .και το συνέδεσαν με τον γνωστό θρύλο της πίτας του Ιεράρχη Βασιλείου. Έτσι μ’ αυτόν τον θρύλο, συνέδεσαν ένα προχριστιανικό, παγανιστικό έθιμο, με τον Άγιο Βασίλειο . Φτιάχνουν και κόβουν την πίτα την πρωτοχρονιά και προς τιμή Του, την ονομάζουν Βασιλόπιτα.

Στην Δυτική ή καθολική Εκκλησία, η πρώτη Ιανουαρίου, δεν συνδέεται με τα δώρα και το κόψιμο της τυχερής πίτας . Την πίτα την κόβουν την 6^η Ιανουαρίου, που γιορτάζουν τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια. Τότε γιορτάζουν και την προσκύνηση του Θείου Βρέφους από τους τρεις μάγους ή τρεις βασιλιάδες. Συμπερασματικά βέβαια, λέμε ότι ήταν τρεις, από των αριθμό των δώρων, που αναφέρονται στην Βίβλο, Σμύρνα-χρυσός-λίβανος.

Στην Ιταλία, για παράδειγμα, την νύχτα της 5^ης Ιανουαρίου, τα παιδιά περιμένουν την befana –μπεφάνα (παραφθορά του επιφάνεια), να τους πάει τα δώρα. Σύμφωνα με τον μύθο, οι τρεις μάγοι (σοφοί άνδρες), πριν πάνε να βρουν τον Χριστό, πέρασαν να πάρουν μαζί τους μια ηλικιωμένη γυναίκα. Εκείνη αρνήθηκε να πάει μαζί τους. Σε λίγο όμως το μετάνιωσε, έβαλε σε ένα σάκο διάφορα δώρα, αλλά δεν βρήκε τους μάγους. Έτσι άρχισε να μοιράζει τα δώρα σε κάθε αγόρι που συναντούσε, με την ελπίδα ότι κάποιο από αυτά θα ήταν ο Χριστός. Έτσι τηρείται το έθιμο της Μπεφάνα και μάλιστα ένα παιδικό τραγουδάκι πάει κάπως έτσι:

Έρχεται, έρχεται η Μπεφάνα/Έρχεται πίσω από το βουνό /μέσα στην παγωμένη νύχτα

Τα παπούτσια της είναι τρύπια/πόσο κουρασμένη είναι/ γεμάτη ολόκληρη από χιόνια

Να έρχεται , έρχεται η Μπεφάνα.

Η πίτα της βραδιάς, με το νόμισμα, είναι από γλυκιά ζύμη τσουρεκιού, με σταφίδες, στο γνωστό σχήμα ψωμιού, μαργαρίτα, πασπαλισμένο με φιλέ αμυγδάλου

Στην Γαλλία, πάλι, τα Θεοφάνεια , κόβεται μια πίτα από 2 φύλλα σφολιάτας, γεμισμένη με φράντζιπαν, αμυγδαλόπαστα με κρόκους αυγών , και μερικές φορές ανάμικτη με κρέμα ζαχαροπλαστικής ή κάστανου. Είναι στρογγυλή ή τετράγωνη, όπως φαίνεται στην κάτω φωτογραφία, που μου έστειλε ο γιος μου και η νύφη μου από το Παρίσι. Το μειονέκτημα είναι ότι η σφολιάτα όταν κρυώσει, δεν τρώγεται ευχάριστα.

Στην Δανία φτιάχνουν ένα ρυζόγαλο , βάζουν μέσα αλεσμένα αμύγδαλα σε πούδρα και μαζί ένα «τυχερό», ολόκληρο αμύγδαλο. Το σερβίρουν με σάλτσα κόκκινων φρούτων. Έχει το γαλλικό όνομα riz a l’ amande.

Στην Ισπανία, αυτή τη μέρα, κόβουν την κορώνα των βασιλιάδων, roscon des reyes. Και εκεί τα δώρα τα φέρνουν οι τρεις βασιλιάδες( μάγοι ή σοφοί).

Όσο κι αν τα έθιμα ήταν προχριστιανικά, δίδασκαν τον σεβασμό στην φύση, στον άνθρωπο, άσχετα από χρώμα ή πεποιθήσεις και πάντα, στο κόψιμο της πίτας, υπήρχε το κομμάτι του φτωχού και το εννοούσαν .Σήμερα βέβαια, από τις αρχές Δεκεμβρίου, γεμίζει ο κόσμος Αι Βασίληδες ή σεντ νοέλ ή σάντα κλαόυς , Άγιο Νικόλαο δηλαδή.

Είναι γνωστό ότι η εκκλησία πολέμησε τα παγανιστικά ήθη και έθιμα, αλλά δεν τα κατάφερε. Έτσι τα συνέδεσε με χριστιανικές εορτές , για να φέρει τον ειδωλολατρικό κόσμο στον Χριστιανισμό. Μήπως όμως χάσαμε την πρόθεση και την ουσία;

Ας μην… « κομίζω γλαύκα ες Αθήνας». Τα συμπεράσματα δικά σας.